O patrimonio etnográfico do val de Esmelle é un dos grandes atractivos da zona, que conta ademais cun importante valor ambiental. O Proxecto Esmelle naceu no ano 2003 da man dos veciños, que pretendían atraer a atención das administracións a espazos que estaban a sufrir un importante abandono. Organizáronse e puxeron en marcha a restauración dos antigos muíños e a recuperación do bosque autóctono.

A zona presenta diferentes rutas de sendeirismo para facer a pé ou en bicicleta, coas que visitar algúns dos elementos de maior importancia do val, como son lavadoiros, fontes, muíños, hórreos, un castro celta ou a praia. É posible solicitar unha visita cun membro da Asociación de Veciños, que guiará e acompañará na excursión. Para completar a xornada, na agrupación dispoñen de unidades didácticas para que o alumnado poida continuar co aprendido na aula.

Unha das andainas máis populares é a Ruta dos Sentidos, inspirada no libro Merlín e Familia, de Álvaro Cunqueiro, na que hai paneis con fragmentos da obra e inclusive unha estatua do mago. Outro percorrido de interese para facer cos escolares é a Ruta dos Muíños, na que se visitan ata 22 diferentes.

O Museo Pérez Porto, que alberga as obras do ceramista fenés, foi outra das iniciativas promovidas desde a Asociación de Veciños do Val de Esmelle, que vén de integralo na Rede de Centros Museísticos de Ferrolterra. A exposición ocupa un inmoble na zona da Cochera, cedido por unha veciña e restaurado. Conta con dúas salas nas que están expostas diferentes pezas do artista, que é o artífice da estatua do mago Merlín.

A representación do mundo rural e tradicional galego e os seus mitos e lendas son a base da obra de Pérez Porto. Esta visita tamén pode ser de moito interese para facer desde os centros escolares, polos valores de identidade da terra e defensa do rural galego que se mostran nestas pezas.

Outra iniciativa que enlaza perfectamente con este devezo da veciñanza de Esmelle de coñecer a historia do seu territorio é a escavación arqueolóxica que este último verán realizou a Cátedra de Arqueoloxía e Educación Patrimonial da Universidade da Coruña, no Campo de Tralocastro. Grazas á iniciativa é posible tamén coñecer os restos dun asentamento castrexo fortificado.