A finais do século XVIII, cando a leña era a fonte de enerxía fundamental, o fidalgo e ilustrado José Cornide descubriu o xacemento de carbón en As Pontes de García Rodríguez e presentou o seu achado como “un tesouro” ante a Real Sociedade Económica de Amigos do País. Ata mediados do XX non empezou a súa explotación a grande escala, pero efectivamente o mineral converteu á localidade pontesa nunha das vilas industriais máis importantes de Galicia e determinou a construción dun auténtico tesouro patrimonial.
Endesa puxo en operación no ano 1976 a súa central térmica, a maior do país, que funcionou co carbón local ata 2012. Desde o pasado 2023, a localidade de As Pontes ten dous museos que contan a titánica historia da minaría local a través das máquinas e as persoas que a protagonizaron.
Un é o Centro Expositivo da Maquinaria Mineira (CEMAM), situado na antiga escola unitaria de Saa, que reúne maquetas da maquinaria de extracción e fotografías. Hai imaxes antigas e unha colección do fotoxornalista Ramón Loureiro, que nos anos 90 retratou o traballo a pé da mina para a publicación dun libro, xunto a unha reinterpretación daquel traballo que asina o artista e fotógrafo lucense Daniel Díaz Trigo. As maquetas, un total de 70 réplicas das apiladoras, rotopalas e demais maquinaria empregada ao longo do tempo, son obra de Manuel Barro García, un antigo empregado apaixonado polas miniaturas e pola historia da explotación.
O outro museo é “A Mina”, situado no casco urbano e localizado no que foi a antiga Casa da Enerxía. O Concello inaugurou en 2023 este espazo pensado para que o público descubra a historia e evolución das actividades extractivas no xacemento local. A través de documentos gráficos, audiovisuais e paneis interpretativos, este centro de interpretación percorre a explotación desde os anos 50, cando comezou a actividade a Empresa Nacional Calvo Sotelo (Encaso), pasando polos 70, cando o INI transferiu a mina de lignito á compañía pública Endesa, ata o seu peche. No percorrido, o visitante pode escoitar testemuñas, ver fotografías e coñecer a maquinaria coa que se realizou a extracción do mineral ao longo de trinta anos.
Tamén forma parte da exposición o proceso de rexeneración ambiental que comezou tras o peche da mina e que deu lugar, como elemento máis destacado, ao lago artificial máis grande de Europa e a segunda masa de auga doce de Galicia, só superada polo embalse de Belesar.
No percorrido polo museo pódese descubrir dunha maneira sinxela como é o proceso de transformación do carbón en electricidade. A Mina ten tamén unha sala na que se reúnen contidos curiosos, tanto sobre o complexo eléctrico mineiro como sobre a enerxía, especificamente deseñados para o público infantil. Por último, conta cun espazo para as exposicións temporais.
As Pontes garda a memoria dos lugares e as veciñanzas que desapareceron coa mina. En 2017 inaugurouse o Monumento da Memoria, na praza da Lembranza, que recrea a fachada dunha casa de pedra para recordar ás xentes que tiveron que marchar polo avance da explotación. Percorrendo a Senda da Memoria, polo perímetro do lago, atópase tamén algún panel indicativo da situación das antigas parroquias.
Museos de As Pontes: explora.aspontes.org/es/museos-y-centros-de-interpretacion#1718881984183
Experiencia Industrial: www.experienciaindustrial.es